Քարտեզ՝ Վրաստանից դեպի Շանհայ և Մեծ Բրիտանիայից դեպի ԱՄՆ

Վրաստանից Շանհայ գնալու համար մենք անցնում ենք՝ Սուեզի ջրանցքով,Կարմիր ծովով, Հնդկական օվկինասով, Անդամյան ծովով, Արևաչինական ծովով և հասնում Շանհայ, այսինքն՝ Չինաստան։

Իսկ մեծ Բրիտանիայից դեպի ԱՄՆ ճանապարհը անցնելու համար մենք անցնում ենք Ատլանտյան օվկիանոսով։

Ձկնորսության աշխարհի առաջատար երկրների քարտեզ

Սպասարկման ոլորտ

Դասի հղումը 

Ո՞րոնք են տնտեսության սպասարկման ոլորտի հիմնական ճյուղերը:

Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը թեև նյութական արտադրանք չեն տալիս, սակայն նպաստում են նյութական արտադրության արագ զարգացմանը: Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը մեծ դեր են կատարում նաև բնակչության զբաղվածության ապահովման գործում: Եթե ավտոմատացման, մեքենայացման, էլեկտրոնացման շնորհիվ նյութական արտադրության բնագավառում աշխատավորների թիվը հարաբերականորեն կրճատվում է, ապա ծառայությունների ոլորտում, ընդհակառակնաճում է: Աշխատուժի հոսքը նյութական արտադրության ոլորտից արդյունաբերությունից և գյուղատնտեսությունից ուղղվում է դեպի սպասարկման ոլորտ:

Ի՞նչ կապ կա սպասարկման ոլորտի և նյութական արտադրության ոլորտների միջև: 

Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը թեև նյութական արտադրանք չեն տալիս, սակայն նպաստում են նյութական արտադրության արագ զարգացմանը:Եթե ավտոմատացման, մեքենայացման, էլեկտրոնացման շնորհիվ նյութական արտադրության բնագավառում աշխատավորների թիվը հարաբերականորեն կրճատվում է, ապա ծառայությունների ոլորտում, ընդհակառակն աճում է: Աշխատուժի հոսքը նյութական արտադրության ոլորտից արդյունաբերությունից և գյուղատնտեսությունից ուղղվում է դեպի սպասարկման ոլորտ: Այս գործընթացն ավելի վաղ է սկսել ու ավելի արագ է ընթացել առավել բարձր զարգացած`հետարդյունաբերական երկրներում:

Նյութական արտադրության ոլորտ՝

Սպասարկման ոլորտ՝

Ինչու՞ է տնտեսությամ մեջ անընդհատ մեծանում սպասարկման ոլորտի դերը: 

Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը զարգացման բարձր մակարդակի են հասել զարգացած երկրներում (Գերմանիա, Ֆրանսիա,ԱՄՆ, Ճապոնիա, Բելգիա և այլն), որտեղ տնտեսապես ակտիվ բնակչության հիմնական մասը զբաղված է ծառայությունների ոլորտում:

Ռոբոտաշինությունը մեքենաշինության նորագույն ճյուղերից է:

Զբոսաշրջությունը զարգացման նոր թափ է ստանում քսանմեկերորդ դարում:

Ձնկորսություն, անտառային տնտեսություն, որսորդություն

Դասի հղումը 

Ի՞նչ տարբերություն կա նյութական արտադրության ոլորտների և ձնկորսության, անտառային տնտեսության, որսորդության միջև:

– Նյութական արտադրությունը վերաբերում է հումքից ապրանքների արտադրությանը, ինչպիսիք են մետաղները, պլաստմասսա, քիմիական նյութերը և այլն, մինչդեռ ձկնորսությունը, անտառային տնտեսությունը և որսը կենտրոնացած են բնական ռեսուրսների արդյունահանման վրա, ինչպիսիք են ձուկը, փայտանյութը և որսը։

Նյութական արտադրությունը սովորաբար կատարվում է գործարաններում և պահանջում է տեխնոլոգիական ենթակառուցվածք։Նյութական արտադրությունը հաճախ ավելի մեծ էկոլոգիական հետք ունի և կարող է հանգեցնել աղտոտման և շրջակա միջավայրի այլ բացասական ազդեցության, մինչդեռ ձկնորսությունը, անտառային տնտեսությունը և որսը կարող են կայուն և էկոլոգիապես մաքուր լինել՝ կախված դրանց իրականացման եղանակից:

– Նյութական արտադրությունը հաճախ գերակշռում է խոշոր ընկերությունների կողմից, մինչդեռ ձկնորսությունը, անտառային տնտեսությունը և որսը հաճախ շահագործվում են փոքր և միջին ձեռնարկությունների կողմից:

Ի՞նչ նյութական բարիքներ է մարդուն տալիս անտառը և այդ բարիքները տնտեսության ո՞ր ճյուղերում են օգտագործվում:

Ատառը մեզ տալիս է ՝ փայտ և փայտանյութեր, ինչպիսիք են՝ կահույքը, շինանյութերը, թուղթը և փաթեթավորումը
Մթերքներ՝ ինչպիսիք են հատապտուղները, սունկը, ընկույզը և խաղը
Հումք դեղորայքի, կոսմետիկայի և բույսերից ստացված այլ ապրանքների արտադրության համար։

Փայտանյութի արդյունաբերություն. Այստեղ արտադրվում, վերամշակվում և վաճառվում են փայտ և փայտանյութեր: Սա ներառում է նաև անտառների մշակումը կոմերցիոն նպատակներով։

Թղթի և փաթեթավորման արդյունաբերություն. այստեղ փայտը վերամշակվում է թղթի և փաթեթավորման:
Կահույքի արդյունաբերություն. Այստեղ փայտը օգտագործվում է կահույքի և այլ կահավորանքի պատրաստման համար:
Սննդի արդյունաբերություն. Սա այն վայրն է, որտեղ մթերքները, ինչպիսիք են հատապտուղները, սունկը և ընկույզը մշակվում և վաճառվում են սպառման համար:
Դեղագործական արդյունաբերություն. Այստեղ անտառից ստացված բուսական նյութերն օգտագործվում են դեղամիջոցների և առողջապահական այլ ապրանքների արտադրության համար։


Ի՞նչ հետևենաքներ են թողնում ձնկորսությունը, անտառային տնտեսությունը և որսորդությունը բնության վրա:

Ձկնորսությունը կարող է մեծ ազդեցություն ունենալ ծովային էկոլոգիայի վրա՝ գերձկնորսության և անցանկալի տեսակների պատահական որսի միջոցով: Չափազանց ձկնորսությունը կարող է հանգեցնել ձկների պաշարների փլուզման՝ ազդելով ամբողջ էկոհամակարգի վրա, քանի որ ձկները կարևոր դեր են խաղում որպես սննդի աղբյուր այլ կենդանիների համար:Որսը կարող է հանգեցնել կենդանիների պոպուլյացիայի կրճատմանը և կենսաբազմազանության նվազմանը: Կենդանիների որոշ տեսակների չափից ավելի որսի դեպքում դա կարող է նաև խախտել էկոլոգիական հավասարակշռությունը և ազդել այլ կենդանիների ապրելավայրերի վրա։

Անտառային տնտեսությունը կարող է ազդել անտառների էկոլոգիական վիճակի վրա՝ անտառահատումների, հողի էրոզիայի և վայրի բնության միջավայրի կորստի միջոցով: Անտառահատումները կարող են նաև բարձրացնել CO2-ի մակարդակը մթնոլորտում և նպաստել կլիմայի փոփոխությանը:

Հետևաբար, կարևոր է, որ ձկնորսությունը, անտառային տնտեսությունը և որսը կառավարվեն կայուն կերպով՝ բնության վրա բացասական ազդեցությունները նվազագույնի հասցնելու և ապագա սերունդների համար բնական ռեսուրսները պահպանելու համար:

Տրանսպորտ և կապ

Դասի հղումը 

1. Ի՞նչ դեր ունի տրանսպորտը ժամանակակից տնտեսության համար:
   
   Ընդհանրապես մեր ամբողջ առօրյաում մենք օգտագործում ենք տրանսպորտ։Եվ ինձ թվում է, որ այն շատ մեծ դեր ունի մեր կյանքում, շատ մարդիկ չեն պատկերացնում իրենց կյանքը առանց տրանսպորտի։
   
2. 
   Բացատրել հետևյալ հասկացությունները. բեռնաշրջանառություն, ուղևորաշրջանառություն
   
   բեռնաշրջանառություն նշանակում է ՝
3. (աշխգր․) տրանսպորտով փոխադրվող բեռների քանակ
   (ֆին․) հաշվարկվում է փոխադրվող բեռների յուրաքանչյուր խմբի քաշի և այդ բեռնափոխադրման հեռավորության արտադրյալների համագումարով
   
   ուղևորաշրջանառություն նշանակում ՝
   Ուղևորաշրջանառությունն ու բեռնաշրջանառությունը համապատասխանաբար որևէ տարածքում տեղափոխված ուղևորների քանակի կամ բեռների զանգվածի և դրանց տեղափոխման միջին հեռավորության արտադրյալն են: Ուղևորաշրջանառության չափման միավորն է մարդ*կմ, իսկ բեռնաշրջանառությանը՝ տ*կմ:
   
   
   
   
4. ՀՀ համար տրանսպորտի որ տեսակներն են ավելի կարևոր: Ինչու՞
   
   ՀՀ-ում տարածված է՝ օդային, խողովակային և ավտոճանապարհային  տրանսպորտները, քանի որ մարդիկ արտ երկիր կամ ուրիշ վայր գնալու համար օգտվում օդային և ավտոճանարապհային տրանսպորտից, իսկ խողովակատարային ճանապարհով մենք ներմուծում ենք բնական գործերը, որոնք չկան մեր երկրում:

Աշխատանք ուրվագծային քարտեզներով

Բրնձի արտադրություն՝

Ցորենի արտադրություն՝

Գինու արտադրություն հեկտրա լիտր՝

Կարտոֆիլի Արտադրություն մլն տ․

Անասնապահություն

Դասի հղումը 

Որո՞նք են անասնապահության զարգացման նախադրյալները:
Հարկավոր են բնակլիամայական պայմաններ՝

Ոչխարաբուծությունը (1.2 մլրդ գլուխ) զարգանում է մերձարևադարձային և արևադարձային
կիսաանապատների և անապատների համեմատաբար աղքատիկ բուսածածկ ունեցող
տարածքներում և երկրագնդի լեռնային շրջաններում: Ոչխարաբուծության հիմնական
արտադրանքը միսն ու բուրդն են: Այդ երկու մթերքի արտադրությունը զուգակցող մսաբրդատու ուղղության ոչխարաբուծությունը բնորոշ է բավարար խոնավություն և համեմատաբար մեղմ կլիմա ունեցող շրջաններին (Եվրոպա, Նոր Զելանդիա, Արգենտինա), բրդատու ուղղությունը` ավելի չորային շրջաններին (Ավստրալիա, Չինաստան, Թուրքիա, Մոնղոլիա, Իրան): Նրբագեղմ և կիսանրբագեղմ ոչխարաբուծությունը հատկապես զարգացած է Ավստրալիայում,Ղազախստանում, Նոր Զելանդիայում:

Ի՞նչ կապ ունի անասնապահությունը տնտեսության մյուս ճյուղերի հետ:
Անասնապահությունը բնակչությանը մատակարարում է միս, կաթ, կենդանական յուղ, ձու,
իսկ թեթև արդյունաբերությանը` բնական հումքի որոշ տեսակներ (կաշի,բուրդ մորթի):Անասնապահությունը աչքի է ընկնում ճյուղային մեծ բազմազանությամբ:

Նշել այն երկները, որտեղ առաջատար են անասնապահության հետևյալ ճյուղերը՝ ոչխարաբուծություն, խոզաբուծություն, խոշոր եղջերավոր անանսապահություն, ձիաբուծություն, ձնկորսություն: 

ոչխարաբուծություն–Աշխարհում ոչխարաբուծության խոշորագույն մարզերը Չինաստանի և Ավստրալիայի անապատային և կիսաանապատային շրջաններն են

խոզաբուծություն–Խոզերի գլխաքանակի մեծ մասը կենտրոնացված է Ասիայում: Առաջին տեղում Չինաստանն է: Խոզաբուծությունը զարգացած է նաև Եվրոպայում (Գերմանիա, Ռուսաստան, Լեհաստան, ֆրանսիա, Ուկրաինա), Հյուսիսային Ամերիկայում (ԱՄՆ) և Հարավային Ամերիկայում (Բրազիլիա):

խոշոր եղջերավոր–Խոշոր եղջերավոր անասունների գլխաքանակով աշխարհում առաջին տեղում է Հնդկաստանը: Նրան հաջորդում են Բրազիլիան, Չինաստանը, ԱՄՆ-­ը:

ձիաբուծություն–Թույլ զարգացած լեռնային ու անապատային երկրներում բուծում են ուղտեր, ձիեր,ջորիներ, յակեր, լամաներ և այլն, որոնք գլխավորապես ծառայում են որպես տրանսպորտային և բեռնափոխադրման միջոցներ, ինչպես նաև միս, բուրդ, մորթի, կաթ, կաշի տվողկենդանիներ: Օրինակ քոչվոր արաբների բեդվինների համար անգնահատելի նշանակություն ունի ուղտը:

ձկնորսություն–ԱՄՆ-Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

Բուսաբուծություն

Դասի հղումը

1. Որո՞նք են բուսաբուծության զարգացման նախադրյալները:
   Բուսաբուծության նախադրյալներն են ՝ բնակլիմայական պայմանները, հողը, ջուրը, լույսի ջերմության և խոնավության բարենպաստ զուգորդումը։
   
2. Ի՞նչ կապ ունի բուսաբուծությունը տնտեսության մյուս ճյուղերի հետ:
   Բուսաբուծությունը կապ ունի մյուս տնտեսության ճյուղերի հետ, քանի որ այն արդյունաբերությանը տալիս է հումք և անասնապահությանը ՝ կեր։
   
3. Նշեք հետևյալ բույսեր մշակող առաջատար երկրները.
   Բրինձ, ցորեն, բամբակ, թեյ, սուրճ կակաո, խաղող, եգիպտացորեն
   Բրինձ-Չինաստան
   ցորեն-Ռուսաստան
   բամբակ-
   թեյ-Չինաստան
   սուրճ կակաո-ԱՄՆ
   խաղող-Իտալիա
   եգիպտաորեն-ԱՄՆ

Գյուղատնտեսություն

Դասի հղումը

Որո՞նք են գյուղատնտեսության զարգացման նախադրյալները:
Գյուղատնտեսության նախադրյալներն են՝ կլիման,աշխարհագրական դիրքը,ջրի ու ցամաքի համադրությունը։

Ի՞նչով է գյուղատնտեսությունը տարբերվում տնտեսության այլ Ճյուղերից:

Գյուղատնտեսությունը մարդկանց անհրաժեշտ պարենի հիմնական մատակարարն է, ինչպես նաև արդյունաբերության բնական հումք մատակարարող գլխավոր ճյուղը։

1․Գյուղատնտեսության արտադրանքը (դրամական արտահայտությամբ) զիջում է աշխարհի արդյունաբերությանը, բայց ճյուղում զբաղվածների թվով (մոտ 2,5 մլրդ մարդ) զգալիորենգերազանցում է արդյունաբերությանը:

• Ի տարբերություն արդյունաբերության, որի տեղաբաշխումը «կետային» է, գյուղատնտեսության տեղա-բաշխումը համատարած է (դաշտեր, գոտիներ, տնկատափեր, արոտավայրեր և այլն):

• Եթե արդյունաբերության աշխատանքի գլխավոր միջոցը սարքավորումներն ու մեքենա-ներն են, ապա գյուղատնտեսությունում դա հողն է:

• Գյուղատնտեսական արտադրությունն արդյունաբերական արտադրությունից տարբերվումէ նաև իր տարեկան ռիթմով, ավելի կոնկրետ` արտադրության սեզոնային բնույթով:

• Աշխարհի երկրների գյուղատնտեսությունը, ճյուղային կառուցվածքից բացի, տարբերվում է նաև արտադրության կազմակերպման լարվածությամբ։

Ի՞նչ կապ ունի գյուղատնտեսությունը արդյունաբերության այլ չյուղերի հետ, բերել օրինակներ: 

Գյուղատնտեսությունը մարդկանց անհրաժեշտ պարենի հիմնական մատակարարն է, ինչպես նաև արդյունաբերության բնական հումք մատակարարող գլխավոր ճյուղը։

Ի՞նչով են իրարից տարբերվում գյուղատնտեսության զարգացման ինտենսիվ և էքստենսիվ ուղղությունները, բերել օրինակներ: 

Գյուղատնտեսության էքստենսիվ ուղղություն	Գյուղատնտեսության ինտենսիվ ուղղություն
Արտադրանքի ծավալի ավելացման ուղին նոր հողատարածքների հերկումն է, վարելահողերի մակերեսի ընդարձակումը, անասունների գլխաքանակի ավելացումը:*Գյուղատնտեսության վարման այս եղանակի դեպքում իրականացվում են քանականան փոփոխություններ	Արտադրանքի ծավալի ավելացման ուղին նոր՝ բարձր բերքատու մշակաբույսերի ու բարձր մթերատու կենդանիների, ինչպես նաև տեխնիկայի ներդրումն է, բույսերի պաշտպանությունը գյուղատնտեսական վնասատուներից, հողի պարարտացումը:*Գյուղատնտեսության վարման այս եղանակի դեպքում իրականացվում են որակական փոփոխություններ

Քիմիական և թեթև արդյունաբերություն

Դասի հղումը

Որո՞նք են քիմիական արդյունաբերության զարգացման նախադրյալները:

Քիմիական արդյունաբերության ձեռնարկությունները, որպես կանոն, տեղաբաշխվում են
հումքի աղբյուրների, վառելիքաէներգետիկ եւ ջրային ռեսուրսների շրջանում: Վերջին
տարիներին քիմիական գործարաններ են կառուցվում նաեւ գիտական կենտրոնների մոտ`
ավելի արագ ներդնելու համար գիտության նվաճումները, կամ էլ այն ձեռնարկություններին
կից, որոնց արտադրական թափոններն օգտագործվում են որպես հումք: Երբեմն գործա-
րանները դուրս են հանվում խոշոր քաղաքների տարածքներից, եթե դրանք աղտոտում են
շրջակա միջավայրը: Հատկանշական է այն, որ Ճյուղի ձեռնարկությունները տեղաբաշխված են սահմանափակ թվով երկրներում եւ տարածաշրջաններում: Խոշոր քիմիական համալիրներ ստեղծվել են Տեքսասում (ԱՄՆ), Ռուրում (Գերմանիա), Մերձվոլգյան շրջանում (Ռուսաստան), Դոնբասում (Ուկրաինա) եւ այլն:Քիմիական արդյունաբերությունը, ինչպես եւ մեքենաշինությունը, առավելապես ներկայացված է զարգացած երկրներում (ԱՄՆ, Ճապոնիա, Գերմանիա եւ այլն):
Այստեղ զարգանում են
հատկապես քիմիական արդյունաբերության գիտատար եւ նորագույն ճյուղերը (պոլիմերների,մանրաթելի, վիտամինների արտադրություն, դեղագործություն)։ Ներկայումս զարգացած
երկրներին բաժին է ընկնում աշխարհում թողարկվող քիմիական արտադրանքի ավելի քան
80%-ը:Զարգացող երկրներում քիմիական արդյունաբերությունը սկսել է արագ զարգանալ վերջին շրջանում:

Ի՞նչ դեր ունի քիմիկան արդյունաբերությունը տնտեսության մեջ:

Քիմիական արդյունաբերությունը համարվում է ժամանակակից արդյունաբերության
առաջատար եւ արագ զարգացող ճյուղերից մեկը: Նրա հումքային բազան շատ լայն է. բացի
հանքային հումքից (աղեր, ծծումբ, ֆոսֆորիտներ եւ այլն) եւ օրգանական ծագման
վառելանյութերից (նավթ, գազ, ածուխ եւ այլն), օգտագործվում են նաեւ մետաղաձուլության,
անտառարդյունաբերության եւ այլ ճյուղերի արտադրությունների թափոնները։

Ի՞նչ տեղաբաշխման առանձնահատկություններ ունի սննդի արտադրության տեղաբաշխումը:  

Սննդի արդյունաբերությունը գյուղատնտեսության հետ մեկտեղ ապահովում է բնակչության բազմազան պահանջարկը սննդամթերքի բոլոր տեսակների գծով: Ուստի այն առկա է աշխարհի բոլոր երկրներում, այսինքն սննդի արդյունաբերության տեղաբաշխումն ունի համատարած բնույթ։ Տարբեր են միայն տարբեր տարածաշրջաններում արտադրվող պարենի տեսականին եւ ծավալները, որոնք պայմանավորված են հողակլիմայական պայմաններով, ինչպես նաեւ պահանջարկի ու սպառման գործոնով։ Սննդի արդյունաբերությունը բաղկացած է բազմաթիվ ենթաճյուղերից ու արտադրու- թյուններից, որոնք միմյանցից տարբերվում են տեղաբաշխման սկզբունքներով: Արագ փչացող հումք (կաթ, խաղող, լոլիկ, շաքարի ճակնդեղ, շաքարեղեգ եւ այլն) մշակող ձեռնարկությունները տեղաբաշխվում են հումքի աղբյուրների մոտ։ Միեւնույն ժամանակ, դրանցից պատրաստված արտադրանքը (օրինակ` պահածո կամ շաքար) հարմար է երկարատեւ պահպանման եւ տրանսպորտային փոխադրման համար: Դա է պատճառը, որ, օրինակ, շաքարի արտադ-
րությունը կենտրոնացած է դրա համար հումք ծառայող շաքարեղեգի եւ շաքարի ճակնդեղի
աճեցման երկրներում (Բրազիլիա, Հնդկաստան, Չինաստան, ԱՄՆ, Ուկրաինա), կարագի
արտադրությունը՝ Նոր Զելանդիայում, Ֆինլանդիայում, գինու արտադրությունը՝ Իտալիայում, Ֆրանսիայում եւ խաղող մշակող այլ երկրներում։

3

տրանսպորտային փոխադրման համար: Դա է պատճառը, որ, օրինակ, շաքարի արտադ-

րությունը կենտրոնացած է դրա համար հումք ծառայող շաքարեղեգի եւ շաքարի ճակնդեղի

աճեցման երկրներում (Բրազիլիա, Հնդկաստան, Չինաստան, ԱՄՆ, Ուկրաինա), կարագի

արտադրությունը՝ Նոր Զելանդիայում, Ֆինլանդիայում, գինու արտադրությունը՝ Իտալիայում,

Ֆրանսիայում եւ խաղող մշակող այլ երկրներում։