Կապեր կոչվում են այն բառերը, որոնք որևէ բառ կապում են բայական անդամին և նրա հետ միասին դառնում են բայական անդամի լրացում։ Կապերը ըստ շարադասության լինում են երեք տեսակ՝
- Նախադրություններ, որոնք դրվում են կապվող բառից առաջ (առանց, ըստ, իբրև, որպես, հօգուտ, փոխանակ, դեպի,նախքան, միշտ, առ, չնայած, ի, հակառակ, հանուն և այլն)։
- Ետադրություններ կոչվում են այն բայերը, որոնք դրվում են կապվող բառից հետո (հետո, հանուն, առթիվ, անց, առջև, հետ, վերաբերյալ, ներքո, նման, պես, փոխարեն, օգտին, վրա, մասին, միջև, մեջ, տակ, համար և այլն)։
- Երկդրություններ կոչվում են այն կապերը, որոնք կարող են դրվել և՛ կապվող բառից առաջ և՛ կապվող բառից հետո (ընդդեմ, շնորհիվ, բացի, համաձայն, չնայած, անկախ)։
Կապերը նախադասություն անդամ ինքնուրույն չեն լինում և հարցի չեն պատասխանում։
Առաջադրանքներ:
1.Տրված կապերի հետ գործածիր երկուական գոյական:
Բացի-բացի ինձանից,բացի Անահիտից
առթիվ-Ծնդնդյան առթիվ,տոների առթիվ
առանց-առանց ընկերներ,առանց քեզ
նախքան-նախքան խոսելը, նախքան նոր տարին տարին
վերաբերյալ- թեմայի վերաբերյալ, պատմվածքի վերաբերյալ
օգտին-իմ օգտին, Ալլայի օգտին
փոխարեն-գրքի փոխարեն, Ալիզեյի փոխարեն
հանուն-հանուն ազգի, հանուն քեզ
մինչ-մինչ վաղը, մինչ երեքշաբթի
նկատմամբ-մարդու նկատմամբ,
վրա-սեղանի վրա, աթոռի վրա
համաձայն-պայմանագրին համաձայն
2. Նախադասությունների մեջ ընդգծված ետադրությամբ կառույցները փոխարինիր հոմանիշ նախադրությամբ կառույցներով:
ա) Նա, հանգամանքներին չնայելով, պնդում էր իրենը։
Նա, առանց հանգամանքներին նայելու պնդում էր իրենը։
բ) Զինվորները առյուծի պես կռվեցին հայրենիքի համար։
Զինվերները առյուծի նման կռվեցին հայրենիքի համար։
գ) Տնօրենը իր հրամանի համաձայն ազատեց կարգազանցին։
Տնօրենը ըստ հրամանի ազատեց կարգազանցին։
դ) Պետական մակարդակով սովյալների օգտին գումար հանգանակեցին։
Պետական մակարդակով սովյալների համար գումար հանգանակեցին։
ե) Խոսքը սկսելուց առաջ պետք է հստակեցնել ասելիքը։
Խոսքը սկսելուց պետք է հստակացնել ասելիքը։
զ) Հավատի համար պայքարը հաղթությամբ պսակվեց։
Հանուն հավատի պայքարը հաղթությամբ պսակվեց։
է) Թշնամիների դեմ անհավասար պայքարում մարտիկները քաջաբար կռվում էին։
Ընդեմ թշնամիների անհավասար պայքարում մարտիկները քաջաբար կռվում էին։
3. Շարքում առանձնացրու նախադրություններն ու ետադրությունները:
Ի դեմս,, պես, հանուն, հանձին, բացառությամբ, նկատմամբ, չնայած, առթիվ, հանդերձ, անկախ, համար, հեռու, դեպի, ներքո, հօգուտ, վերաբերյլ, նման, որպես, մինչև, բացի :
Նախադրություններ-Ի դեմս,հանուն,հանձնին,բացառույթյամբ,չնայած,անկախ,հեռու,դեպի,հօգուտ,որպես,մինչև,բացի
ետադրություններ-պես,բացառությամբ,նկատմամբ,առթիվ,հանդերձ,համար,ներքո,վերաբերյալ,նման,
4.Յուրաքանչյուր շարքում ընդգծի՛ր կապը։
Երբ, բացի, որովհետև, այնտեղ
մտերմորեն, ամենուրեք, դեպի, ստեպ-ստեպ
վրա, որևէ, և, մյուս
ինչու, յուրաքանչյուր, մասին, մասամբ
հանուն, անուն, այնքան, սույն։
Շաղկապներ
Նախադասություններ և նախադասության անդամներ իրար կապող բառերը կոչվում են շաղկապներ:
Առավել գործածական են և, ու, բայց, իսկ, սակայն, նաև, ապա, թե, եթե, որպեսզի, որովհետև, թեև, այլ, կամ, քանի որ, թեպետ, քանզի շաղկապները:
Իսկ, բայց , սակայն, որ, թե, եթե, այլ, որպեսզի, որովհետև շաղկապներից առաջ միշտ դրվում է ստորակետ:
5. Կազմիր նախադասություններ՝ գործածելով եթե, որպեսզի, որովհետև, սակայն, իսկ, և շաղկապները։
Եթե ես այդ օրը լինեի այդտեղ շատ բան կփոխվեր։
Ես կկատարեմ իմ աշխատանքը, որպեսզի իմ ծնողները հպարտանան ինձանով։
Ալլան գնաց պարապմունքի, սակայն իրեն շատ վատ էր զգում։
Ես և Մալենան եկել էինք դասի իսկ Ալլան դեռ տանն էր։
6. Տրված առածներում գծերի փոխարեն տեղադրիր համապատասխան շաղկապը. թե, ո ՛չ…ո ՛չ, որ, մինչև, որպեսզի:
Մինչև առուն ջուր գա, գորտի աչքը դուրս կգա:
Ամռան արևից ինչ հասկացա, որ ձմռան արևից ինչ հասկանամ:
Թե խաչն իմն է, զորությունը ես գիտեմ:
Հարևանիս սիրում եմ, որպեսզի մատիս դարման անի:
Ո՛չ կտամ կով, ոչ կհագնեմ մով:
Մին մի տա,որ երկու չուզի:
7. Փակագծերում դրված շաղկապներից ընտրիր նախադասության մտքին համապատասխանը և տեղադրիր կետերի փոխարեն:
(Քանի որ, բայց, եթե, որ, երբ):
Մարդիկ հեշտությամբ են համոզվում, երբ իրենց աչքերով են տեսնում:
Անմիջապես ճանապարհ ընկավ, հրավերն արդեն ստացել էր:
Կյանքում հաջողության է հասնում նա, եթե համառորեն աշխատում է:
Շատ էր երազում ճամփորդել, բայց այդպես էլ չհաջողվեց:
Վաղուց լավ դիրքի հասած կլիներ, եթե ժամանակը զուր չվատներ:
Անահիտ Տիգրանյան 